Artist kom binne, Ivar Kamke

Peter Veerman-Lut verrast ons in het Bedakkertje iedere keer weer met een uitgebreid verhaal over een artiest. Namen als Jan Sluiter en Willem van den Berg, komen voorbij. Dit artikel gaat over over kunstschilder Ivar Kamke, een vergeten Zweeds talent. Hij werd in 1882 in Stockholm geboren. Ivar Kamke heeft een lange periode in Volendam gewoond en gewerkt. Hij heeft een prachtig en omvangrijk Volendams oeuvre nagelaten. In het artikel o.a. aandacht voor de ouders van Klaasie van Slappe Thaam. 

Artist Kom Binne: Ivar Kamke, een vergeten Zweeds talent

Dit artikel van Stichting Artist Kom Binne, deze keer met bijdragen van Peter Kersloot, Klaas Kes, Jannig Kwakman, Jan Schilder (Vik), Siem Smit, Jan Tuijp, Peter Veerman en Gerrit Woestenburg, staat voornamelijk in het teken van de Zweedse kunstschilder Ivar Kamke (1882-1936).

Voor verzamelaars van de “Volendamse kunst” is Ivar Kamke inmiddels een zeergewaardeerde kunstenaar, maar voor de meesten van ons relatief onbekend en vergeten. Dat is niet terecht, want Ivar Kamke oogstte in zijn korte leven veel lof, o.a. in de vorm van een gouden medaille voor een werk van de Volendammer visafslag. Ook portretteerde hij internationaal verschillende destijds belangrijke personen.

Omdat Kamke een lange periode in Volendam heeft gewoond en gewerkt en zo langzamerhand duidelijk wordt wat voor een prachtig en omvangrijk Volendams oeuvre hij heeft nagelaten, is het terecht dat door middel van dit Bedakkertje opnieuw aandacht aan deze schilder wordt besteed.

Ik hoop dat u ons enthousiasme over Kamke met ons deelt en wens u wederom veel kijk- en leesplezier.

Leven en werk in Volendam

De Zweedse kunstschilder Ivar Kamke werd in 1882 in Stockholm geboren als de zoon van een onderwijzersechtpaar van Duitse afkomst. Reeds tijdens zijn studie aan de kunstacademie in Stockholm blonk hij uit in het schilderen van portretten en figuren.

In 1903 maakte Kamke een reis met zijn oom door Europa. Hij bezocht Volendam in augustus van dat jaar. Op Koninginnedag stuurde hij de hieronder afgebeelde ansichtkaart naar huis, waarin hij schreef dat er heel veel kunstenaars in Volendam waren.

Dat heeft hij in gedachten gehouden. Want toen hij in 1906 een aanvang maaktemet de door vele kunstenaars beproefde ‘Europatour’, reisde hij direct naarVolendam. Daar woonde en werkte hij tot en met 1909.

Kamke heeft in Volendam een flink oeuvre geproduceerd. Dat blijkt ook uit de foto van de Noorse schilder Frits Thaulow, die genomen is kort voor Thaulows dood in 1906 in een van de ateliers van Hotel Spaander. De schilderijen die hem omringen, zijn allemaal van Ivar Kamke!

Ivar Kamke schilderde veel 'en-plein-air', in de open lucht. Dat is te zien op tweefoto’s van hem aan het werk. De eerste is genomen op het Noorder Havendijkje.Kamke is zelf ‘even weg’, maar het schilderij is wel degelijk van hem. Op deze foto isook te zien dat hij in de buitenlucht de eerste opzet van het schilderij maakte, maar dat hij het in het atelier verder uitwerkte. Let op de achtergrond, die is in het definitieve schilderij aangepast.

Overigens, dit schilderij is door nog een andere verandering bijzonder. Om zijn compositie te verbeteren liet Kamke het doek aan de onderzijde met 18 cm verlengen. Op de foto is dat goed te zien, want die strook is daar nog onbeschilderd. In de verf van het gigantische werk van 140 x 123 cm is de naad van het aangenaaide stuk doek duidelijk te zien, hij loopt dwars door de klomp van de vrouw. De techniek van het verlengen werd in die tijd vaker gebruikt.

Ook het schilderij op de tweede foto waarop Kamke onderaan de dijk staat te schilderen, is veranderd. Op de bijgevoegde foto staat een kleinere versie afgebeeld. De opbollende lakens in de wind staan erop, maar de compositie van de figuren is licht gewijzigd.

Tijdens zijn verblijf in Volendam van 1906 tot en met 1909 heeft Kamke zijn manier van werken ontwikkeld van een realistische naar een lossere, meer impressionistische schilderstijl.

Kamke perfectioneerde het 'nat-in-nat' schilderen, dat hij op de kunstacademie had geleerd, en wat ook bijdroeg tot die lossere schilderstijl. (Zie de hiernavolgende paragraaf.)

Natuurlijk werd ook hij geïnspireerd door de vele schilders die in Hotel Spaander aan het werk waren. De confrontatie met zoveel verschillende schilderstijlen daagde hem uit om te experimenteren en zijn stijl te vernieuwen.

Dat Ivar Kamke zeer vriendschappelijk omging met de in Volendam aanwezige schilders blijkt uit een alinea uit een brief die de Nederlandse schilder Willy Sluiterschreef op 9 december 1908 naar Leendert Spaander: “En is Kamke nog inVolendam? Zeg hem dan dat hij een stinkert is en vraag hem waarom hij die duimstok niet terugzendt, die hij van mij heeft geleend en daar heb ik een briefkaartover geschreven en toch hoor ik niks van die lelijke Zweed.”

In 1909 zette Kamke zijn ‘Europatour’ voort. Hij vertrok naar Parijs. Hij verbleef een jaar in de kunstenaarskolonie Dachau waar hij zijn vrouw, de schilderes Käthe Friman, ontmoette, reisde door naar Algiers, Spanje en Engeland en keerde in 1912 in Stockholm terug.

Kamke maakte daarna vooral naam als portretschilder, van onder anderen koning Gustav V en Benito Mussolini. Hij was een zeer gewaardeerd lid van diverse kunstenbonden en ontving vele internationale onderscheidingen. Tijdens een tentoonstelling in Buenos Aires in 1910 behaalde hij een gouden medaille met een schilderij van de Volendammer visafslag.

Een afbeelding op ansichtkaart van het olieverfschilderij van 190 x 221 cm dat in 1910 een gouden medaille won in Buenos Aires. Het werk hangt in het Museo Nacional de Bellas Artes in Buenos Aires Argentinië.
Op dit grote schilderij heeft Kamke de drukte bij de Volendammer visafslag uitgebeeld. Volendammers staan te kijken hoe de vissers hun vangst naar de afslag brengen. Op de achtergrond de botters in de haven. Rechts staan 4 oude vissers te kijken hoe een jongen met een juk op zijn schouders probeert een aaltje te pakken dat uit de mand is ontsnapt.

Ivar Kamke overleed in 1936, 54 jaar oud. Vele werken uit zijn Volendamse periode zijn in het bezit van particuliere verzamelaars in Volendam.

'Nat-in-nat' schilderen nader verklaard

Ten tijde van het Impressionisme gingen de kunstschilders naar buiten om 'en-plein- air' te schilderen. Ze streefden ernaar om met snelle streken een “impressie” van hetlandschap neer te zetten.

De traditionele schilderwijze van glaceren, van laag over laag verven waarbij de onderliggende lagen volkomen droog moesten zijn, voldeed niet meer. Dat duurde allemaal veel te lang! Daarom werd de methode van nat-in-nat verven toegepast, waarbij nieuwe verf wordt toegevoegd aan voorafgaande lagen nog natte verf.

De moeilijkheid van nat-in-nat verven is dat kleuren soms ongewenst mengen en zo minder fris en sprekend worden. Een voordeel is het effect van mooie kleurovergangen die bij de glaceertechniek moeilijk te realiseren zijn. Ook Ivar Kamke experimenteerde met de nat-in-nat techniek.

Hein Kwakman, 'Bebbetje'

In 1908 schilderde Ivar Kamke in Volendam het hieronder afgebeelde, prachtigeportret van ‘Bebbetje’, ofwel ‘Bebbe’, zoals hij in Volendam werd genoemd en bekendstond. Zijn officiële naam was Hein Kwakman.

Hein werd geboren op 29 juni 1833 en was van beroep visventer. Op 10 juli 1864trouwde hij met Trijntje Stavenuiter, bijgenaamd ‘Trijn van de Karper’ (1839-1912). Zij woonden Wijk Vll, nummer 429; dat werd later Meerzijde 33, waar we vroeger boodschappen haalden bij Pannekeet.

Uit het huwelijk van Hein en Trijntje werden negen kinderen geboren, vier jongens en vijf meisjes. Twee van de jongetjes zijn als baby overleden. Van de overige zevenkinderen zijn alleen de oudste twee, ‘Jaap van Bebbetje’ en ‘Aal van Bebbetje’,getrouwd. De anderen bleven ongehuwd. Hein Kwakman overleed op 15 oktober 1918; hij werd 86 jaar, een respectabele leeftijd!

Heins dochter ‘Aal van Bebbetje’ trouwde met Willem Voortman en ging inMonnickendam wonen. Of daar ook Voortmannen rondlopen die nakomeling zijn van‘Bebbetje’, is niet bekend.

Heins zoon ‘Jaap van Bebbetje’ trouwde in januari 1893 met Aaltje Tromp; haar ouders waren in 1859 van het eiland Schokland gekomen. Jaap Kwakman ‘van Bebbetje’ werd geboren op 21 april 1864 en overleed op 28 januari 1899, op slechts 34-jarige leeftijd.

Uit het huwelijk van 'Jaap van Bebbetje’ en Aaltje Tromp werden twee kinderengeboren, een zoon en een dochter. De zoon is slechts acht jaar oud geworden. Via Klaasje Kwakman, de enige dochter van ‘Jaap van Bebbetje’, zijn de leden van de familie Koning, van 'Slappe Thaam’, directe nakomelingen van Hein Kwakman, deman op het schilderij.

Aaltje Tromp, toen de weduwe van 'Jaap van Bebbetje', hertrouwde in mei 1906 met de weduwnaar Pieter Schilder, ‘Pieter van Kil’. Uit dit huwelijk werd Bruin Schilder, ‘Bruintje Pé’, geboren, de grondlegger en jarenlang hoofdredacteur van ons aller weekblad ‘NIVO’ (Nieuw Volendam).

Hein Kwakman, ‘Bebbetje’ (1833-1918), verdiende de kost als visventer. Hij kocht zijn vis bij de groothandelaren aan de afslag, misschien ook wel direct van debotters. ‘Bebbetje’ liep met een juk op zijn schouders, waaraan aan weerskanten eenmand hing waarin hij de vis vervoerde.

Hein ventte langs de boerderijen in de omgeving, alles lopend. Soms moest hij wat verder, om van zijn vis af te komen en daarmee voldoende geld te verdienen.

Wie zijn dit? Help ons!

De kunstenaars die in Volendam gewerkt hebben, gefaciliteerd door de familie Spaander vanuit hun hotel, hebben Volendam niet alleen op de kaart gezet als kunstenaarskolonie.1

Het ontstaan van de kunstenaarskolonie Volendam leidde ook tot wereldwijde bekendheid van het dorp Volendam. Sterker nog, het gezicht van Volendam werd daardoor zelfs wereldwijd het beeld van Nederland. En dat leidde weer tot het ontstaan van een bloeiende toeristenindustrie in Volendam. Echter, een niet minder belangrijk resultaat van het vastleggen van het Volendam van die jaren, is het ontstaan van een cultuurhistorisch beeld van het Volendam van die tijd.

Stichting Artist Kom Binne houdt zich daarom niet alleen bezig met kunsthistorische bestudering van kunstenaarskolonie Volendam. Ook aan de iconografie, de onderwerpen en hun betekenis, besteden wij veel aandacht. Reden waarom wij in onze nieuwsbrieven ook steeds aandacht besteden aan de personen die afgebeeld zijn op de vele kunstwerken uit die tijd.

Daarom vragen wij u ons te helpen bij onze zoektocht naar de namen van de twee hierboven afgebeelde personen. De persoon rechts afgebeeld op de twee bovenstaande schilderijen, menen wij ook te herkennen rechts op de onderstaande foto.

Weet u wie die twee personen zijn? Mail het dan a.u.b. naarredactieakb@gmail.com. Wij zullen u er erg dankbaar voor zijn.

1. Zie voor de positionering van Volendam als kunstenaarskolonie Brian Dudley Barrett, 'Artists on the Edge – The Rise of Coastal Artists Colonies, 1880 – 1920', ISBN 978 90 8964 251 6. Een Nederlandstalige beschrijving, meer geconcentreerd op Kunstenaarskolonie Volendam, vindt u in 'Volendam Kunstenaarsdorp – Het Erfgoed van Hotel Spaander' door Brian Dudley Barrett en André Groeneveld, ISBN 978 90 7720 4573.

Artist Kom Binne, maart 2018 Beste lezers van het Bedakkertje,

Stichting Artist Kom Binne brengt naast deze bijdrage aan Het Bedakkertje ook een gratis nieuwsbrief per e-mail uit in pdf-formaat. Geïnteresseerden kunnen zich aanmelden voor deze nieuwsbrief per e-mail naar redactieakb@gmail.com

Zie voor meer informatie ook onze website op www.artistkombinne.wordpress.com